İnsanın kendini tanıma yolculuğu, hayatının bir döneminde çıkması gereken seyahatlerden biri. Belki başına üst üste benzer şeyler geldi, belki yapmak isteyip bir türlü yapamadığın bir şeyler var, belki de etrafındaki insanları gözlemleyince bir şeyler fark ettin. Ve o soruyu sordun: ben kimim? Hep böyle miydim? Neden kafamda bu kadar soru var? Bu bitmek tükenmek bilmez hırsım nereden geliyor? Ve daha bir sürü şey.
Bu soruları sormaya başladıysan yolun psikoloji, kişisel gelişim, kişilik tipleri ve hatta astroloji gibi alanlarla kesişmiş olabilir. Belki enneagramı da duydun ama neden bahsettiği hakkında pek bilgin yok… Ben bu yazımda kendini tanımana ve diğer insanları daha iyi anlamana yardımcı olacak enneagramı tanıtmaya çalıştım ancak başlamadan önce belirtmekte fayda var: enneagram derinlikli bir bilgi; üzerine yazılmış bir sürü kitap ve yapılmış bilimsel araştırma mevcut. Ben bu kısa blog yazımda ancak bazı temel bilgileri aktarabilirim. Henüz tanışmamış olanlar bunu giriş mahiyetinde bir yazı olarak düşünebilir. Daha detaylı bilgi için benim de bu yazıyı yazarken faydalandığım İsmail Acarkan’ın Kişiliğin DNA’sı isimli kitabını önerebilirim. Bir de şu videoyu izlerseniz bu konuda net bir anlayışa sahip olabilirsiniz.
Ruh, Nefs ve Beden Olarak Bütün İnsan
Bilim insanları ve filozoflar insanın ne olduğuna dair bin yıllardır fikir üretiyor. Bu fikirler insanın farklı yönlerine (fiziksel / biyolojik ya da psikolojik / nefsani) odaklanıp insanı yalnızca bir maddi varlığa ya da nefsani bir yapıya indirgiyor. Öte yandan evrensel bilgeliklere bakıldığında insanın, üç farklı varoluş düzeyine sahip bir varlık olarak tanımlandığı görülür. Eski Yunan’da pneuma – psişe – soma ya da Hint geleneğinde sat – chit – ananda kelimeleriyle ortaya konan bu üçlü yapıya Türkçede ruh – nefs – beden diyebiliriz. Bu üçlü yapının unsurları insanda bir arada bulunur. Nefs ve beden birbirini etkilemektedir. Bir başka deyişle, psişe (psikoloji) sağlıklıysa bu bedene olumlu etki olarak yansır. Aynısı beden sağlıklı olduğunda da psişe için geçerlidir. Öte yandan ruh, nefs ve bedenden etkilenmezken bunları etkileyebilme gücündedir.
Ruhsal varlığı, insanın tam ve eksiksiz olan yanıdır. İnsanın bu yönü, iyi, huzurlu, güvende ya da mutlu olmak için dışsal nedenlere ihtiyaç duymaz. Bedensel varlığın ne olduğu ortada, bunu açıklamamıza gerek yok sanıyorum. Nefsani varlığımız (ya da psikolojik düzey) tam olarak maddi ya da ruhsal değildir; ruh ve beden arasında bir düzeydir. Nefse üç meleke verilmiştir ki kendisini (ve insanın üzerine giydirilmiş beden elbisesini) hayatta tutabilsin. Bunlar fizik (eylem) merkezi, duygu (istek) merkezi ve akıl (düşünce) merkezidir. Nefse verilen fizik melekesi, varlığını ve varoluş alanını korumaya odaklıdır. Tam da bu sebeple güçlü ve söz sahibi olmaya çalışır. Duygu melekesi, nefsin ilişkiler üzerinden kendi değerini belirlemesini destekler. Bu yüzden sevmek ve sevilmek, ilgi çekmek ve ilgi göstermek konularına odaklıdır. Son olarak akıl melekesi ise bilgiye meyilli olan yönümüzdür. Bu meleke, bilgi toplama ve bunları analiz etme, kategorize etme gibi konulara odaklı olup güven arayışındadır.
İnsanın tam olarak sağlıklı olması, burada bahsettiğimiz üçlü yapının dengede olmasıyla mümkün olacaktır. Ancak burada denge denildiğinde sırasıyla ruh, nefs ve bedenin bir piramit yapısında olduğu, yani ruhun en üstte yer aldığı ve nefs ve bedenin ruhla uyum içinde kalabildiği bir yapı kastedilir.
Mizaç, Kişilik ve Karakter Ayrımı
Enneagrama geçmeden önce değinmekte fayda olan bir konu da mizaç, kişilik ve karakter ayrımı. Bu kavramların bazen birbirinin yerine kullanıldığını görüyoruz ancak bunlar enneagramda şöyle tanımlanır: mizaç, insanın doğuştan getirdiği ve yaşamı boyunca değişmeden kalan yapısal bir çekirdektir. Doğum sonrasında ebeveynlerin yaklaşımı, kaçıncı çocuk olduğu vs. gibi dışsal durumlardan etkilenmez. Karakter, bireyde çevresel faktörlerin etkisiyle oluşur. Bunun için değer ve inançlarımız diyebiliriz. Kişilik ise bireyin kendine özgü yaşam tarzını ortaya koyduğu davranışları şeklinde özetlenebilir. Özetle denilebilir ki bir kişinin mizacını bilmek, o kişinin somut olarak dışarı yansıtmadıkları da dâhil olmak üzere bütününü görebilmeyi sağlar.
Enneagramın Tarihçesi
Enneagram, Grekçe ennea (dokuz) ve gramma (çizilmiş, yazılmış) kelimelerinin birleşiminden meydana gelir. Aslında ezoterik bir bilgi olan enneagramın günümüze ulaşmasını sağlayan kişi 1860’larda Osmanlı topraklarında yaşamış olan George Ivanovich Gurdjieff’tir. Çocukluğu Kars’ta geçmiş olan Gurdjieff, felsefe ve dinle ilgilenmiştir. İlgisi, onu gerçek bilginin peşine düşürmüş ve doğudan batıya çok geniş bir coğrafyada seyahatlere çıkarak Sufilerle ve ilim ehli insanlarla tanışmıştır. Enneagram bilgisini bu gezileri sırasında elde etmiş ve daha sonra Avrupa’da kurduğu enstitüler aracılığıyla enneagramı seçtiği kişilere öğretmiştir.
Binlerce yıldır sınırlı sayıda insanın bildiği enneagram, 1960’lı yıllara gelindiğinde Bolivyalı filozof Oscar Ichazo ve Şilili psikolog Claudio Naranjo’nun çabalarıyla daha fazla kişiye ulaşmaya başlamıştır. Ichazo’dan ders alanların içinde akademisyenlerden sanatçılara ve din adamlarına çeşitli kişiler vardır. Ichazo’nun öğrencileri aracılığıyla enneagramı öğrenmiş olan Don Riso, 12 yıllık enneagram çalışmalarını 1987 yılında “Personality Types: Using the Enneagram for Self-Discovery” başlıklı kitapla taçlandırmıştır. Riso sayesinde enneagram batı dünyasında büyük kitlelere ulaşmış ve gittikçe popülerleşmiştir. Bilimsel araştırmalara konu olmuş olan bu bilgi, günümüzde CIA’den üniversitelere pek çok kurum tarafından kullanılmaktadır. Kadim dünyada sözel olarak yalnızca bu bilgiyi anlayabilecek kişilere aktarılan enneagram günümüzde her isteyenin ulaşabildiği bir bilgi halini almıştır.
Enneagramın Temel Kavramları
Ana mizaç tipi: Bir kişide baskın olan mizaç tipidir.
Kanat mizaç tipi: Ana mizacının yanı sıra belirli bir ölçüde etkili olan diğer mizaç tipidir. Herkeste kanat mizaç tipi olmak zorunda değildir ancak insanlar çoğunlukla kanatlı mizaç özellikleri gösterir. Enneagramdaki her bir mizaç bir rakamla gösterilir ve bunlar bir çemberin etrafına sıralanmıştır. Kanat mizacı, çember üzerindeki bir rakamın sağ ya da solundaki rakamdır. Yani ana mizacı 2 olan bir kişinin kanadı 3 ya da 1 olabilir . 1’den kanat etkisi alan 2’ler ile 3’ten kanat etkisi alan 2’ler farklı mizacî özelliklere sahip olacaktır.
Stres hattı: Birey, ana mizacının temel arayışını karşılamaya çalışırken elindeki tüm imkânları kullanmasına rağmen bu arayışı karşılayamazsa stres durumuna girer. Bu durumda başka bir mizacın özelliklerini sergileyerek o durumla başa çıkmaya çalışır. Stres hattı, ana mizacın tam aksi bir mizaç olarak karşımıza çıkar. Örneğin, normalde başarı odaklı ve azimli tip 3’ün stres durumunda tip 9’un pasifliğine büründüğünü görürüz.
Rahat hattı: Birey, ana mizacının temel arayışına kısmen de olsa ulaştığında ve böylelikle kendini güvende hissettiğinde rahatlar. Bu durumda kişi, bütünlüğünü korumak için faydalandığı mekanizmaları kullanmak zorunda hissetmez ve stres hattında olduğu gibi, ana mizacın aksi bir mizaç kendini gösterir. Örneğin, temel arayışı sakinlik ve dinginlik olan tip 9, böyle bir ortamda / durumda olduğunda hedefe odaklı ve azimli bir tip 3 olarak karşımıza çıkar.
Bireyler, stres veya rahat hatlarına gün içinde pek çok kez gidebilecekleri gibi haftada bir ya da çok nadir de gidebilir. Yine tip 9’dan örnek verecek olursak, temel korkusu olan çatışma durumlarıyla karşılaşmadığı sürece stres hattına gittiğini göremeyiz. Öte yandan iş yerinde huzurlu bir ortam hâkimse tip 9’ların çok iyi ve verimli çalıştığına şahit oluruz.
Bunların yanı sıra mizacın, kişilik düzeyinde sağlıklı, ortalama ve sağlıksız olmak üzere üç farklı seviyede ortaya çıkabileceğini belirtmek gerekiyor. Kişinin mizacı değişmez ancak kişilik dinamiktir demiştik. Bir kişinin içinde bulunduğu çevreye ve kendi farkındalığına bağlı olarak mizacının hangi seviyede dışarı yansıdığı değişebilmektedir. Bir başka deyişle, her bir kişinin mizacı, bu saydığımız üç kişilik düzeyinde imkân ve potansiyelleri bünyesinde barındırır. Dolayısıyla kendimize yönelik farkındalığımızı arttırmak ve bizi geliştirecek ortamlarda bulunmak sağlıklı bir kişilik ortaya koymamızı sağlarken kendimize dair bir farkındalığımız yoksa ya da düşükse ve bir de olumsuz ortamlarda bulunuyorsak sağlıksız bir kişilik sergileriz.
Kısaca 9 Mizacın Özellikleri
Mizaçların özelliklerine geçmeden hemen “Enneagram milyarlarca insanı dokuz gruba mı ayırıyor?” sorusunu yanıtlayalım. İlk etapta yalnızca 9 mizaçtan bahsediliyor olması pek çok kişinin zihninde böyle bir soru doğurabilir ancak enneagram bize bundan çok daha fazlasını sunar. Enneagram konusunda ülkemizdeki yetkin isimlerden biri olan İsmail Acarkan yukarıda bahsettiğim kitabında bunu renkler üzerinden açıklıyor. Şöyle ki, dünya üzerinde binlerce renk tonu olmakla birlikte bunların tümü temelde sarı, kırmızı ve mavinin karışımıyla ortaya çıkar. Kırmızı ve mavinin karışımından mor elde ederiz ancak kırmızının ve mavinin yoğunluğuna göre morun yüzlerce tonunu elde edebiliriz. Enneagram da insana böyle yaklaşır. Her insan temelde dokuz mizaç tipine ayrılır ancak bunun yanında kanat mizacının etki düzeyi, kişinin alt tipi, sağlık düzeyi, hayat öyküsü gibi pek çok faktör de bireylerin biricikliğini ortaya koyar. Dolayısıyla aynı mizaç tipindeki insanların, hayatlarının her alanında tamamen aynı olması beklenmez.
Enneagram Tip 1
Tip 1 mizacı insanının temel arayışı “doğru eylem ve kusursuzluk” iken temel korkusu “kusurlu, yanlış, adaletsiz ve tutarsız olmaktır”. Enneagram sisteminde fizik/eylem merkezinin akıl bölümünde bulunan tip 1 mizacı, bir...
Temel arayışı: doğru eylem ve kusursuzluk. Kusurları hemen görür, düzeltme isteği duyar.
Temel korkusu: kusurlu, yanlış, adaletsiz ve tutarsız olmak. Yanlış yapmaktan korkar, kurallara ve prosedürlere bağlıdır.
Stres hattı: tip 4; depresif, yılmış ve kendine güvensiz.
Rahat hattı: tip 7; daha rahat, neşeli, esnek ve spontan.
Enneagram Tip 2
Tip 2 mizacı insanının temel arayışı “duygusal paylaşım ve insanlarla bağ kurmak” iken temel korkusu “değersizlik, bağ kuramamak, reddedilmek ve yalnız kalmaktır”. Enneagram sisteminde duygu/istek merkezinin duygu bölümünde bulunan tip...
Temel arayışı: duygusal paylaşım ve insanlarla bağ kurmak. Tam bir insan canlısıdır.
Temel korkusu: değersizlik, bağ kuramamak, reddedilmek ve yalnız kalmak. İlişkilerle kendini tanımlayan bu mizaç insanlardan istediğini alamadığında yıpranır.
Stres hattı: tip 8; öfkeli ve saldırgan.
Rahat hattı: tip 4; içteki sevgiye ve sevginin kaynağına yönelir.
Enneagram Tip 3
Tip 3 mizacı insanının temel arayışı “insanlarda etki yaratmak” iken temel korkusu “yetersizlik, başarısızlık ve etkili olamamaktır”. Enneagram sisteminde duygu/istek merkezinin içgüdü bölümünde olan tip 3 mizacı, hayran olunan bir...
Temel arayışı: insanlarda etki yaratmak. Somut başarılarıyla çevresini etkilemeye odaklı bir nefs yapısı vardır.
Temel korkusu: yetersizlik, başarısızlık ve etkili olamamak. Çevresini yalnızca somut başarıyla etkileyebileceğini düşünmesi dolayısıyla en büyük korkusu başarısızlıktır.
Stres hattı: tip 9; pesimist ve pasif.
Rahat hattı: tip 6; daha fedakâr.
Enneagram Tip 4
Tip 4 mizacı insanının temel arayışı “anlam ve özgün varoluş” iken temel korkusu “kendisindeki özgünlüğü ortaya koyamamak ve insanlar tarafından anlaşılmamaktır”. Enneagram sisteminde duygu/istek merkezinin akıl bölümünde olan tip 4...
Temel arayışı: anlam ve özgün varoluş. Her insanda özgün bir yan olduğunu düşünür ve bunu anlamaya ve ortaya koymaya çalışır.
Temel korkusu: kendisindeki özgünlüğü ortaya koyamamak ve insanlar tarafından anlaşılmamak. Bazı kişilerde bu derinliği ve farklılığı göremediğinde hayal kırıklığına uğrar.
Stres hattı: tip 2; tepkisel ve yüzeysel.
Rahat hattı: tip 1; daha akılcı ve gerçekçi.
Enneagram Tip 5
Tip 5 mizacı insanının temel arayışı “her şeyi tam bilmek ve anlamak” iken temel korkusu “bilgisiz ve başkalarına bağımlı biri olmaktır”. Enneagram sisteminde akıl/düşünme merkezinin akıl bölümünde olan tip 5...
Temel arayışı: her şeyi tam bilmek ve anlamak. Bilgiyi kavramsallaştırabilen bu mizacın insanı bilgide derinleşmede ustadır.
Temel korkusu: bilgisiz ve başkalarına bağımlı biri olmak. Bilmemek ve bu sebeple başkalarına muhtaç olmak en büyük korkusudur.
Stres hattı: tip 7; mantıksız ve düşüncesiz davranan.
Rahat hattı: tip 8; daha aktif, özgüvenli ve liderlik vasıfları taşıyan.
Enneagram Tip 6
Tip 6 mizacı insanının temel arayışı “güven, zihinsel netlik” iken temel korkusu “riskli bir durum içinde olmaktır”. Enneagram sisteminde akıl/düşünme merkezinin içgüdü bölümünde olan tip 6 mizacı, olabildiğince çok bilgi...
Temel arayışı: güven, zihinsel netlik. Güvendiği ortamlara ihtiyaç duyar, bulursa (bir süre sonra orada sıkıntılar yaşasa da) ortamını değiştirmesi çoook zordur.
Temel korkusu: riskli bir durum içinde olmak. Ona riskli bir şey önerirseniz sakın “evet” demesini beklemeyin.
Stres hattı: tip 3; bencil ve intikamcı.
Rahat hattı: tip 9; daha endişesiz, kaygısız ve sakin.
Enneagram Tip 7
Tip 7 mizacı insanının temel arayışı “keyif ve yeterli üstünlük” iken temel korkusu “hayattan keyif alamamak ve sınırlandırılmaktır”. Enneagram sisteminde akıl/düşünme merkezinin duygu bölümünde olan tip 7 mizacı, kendisine keyif...
Temel arayışı: keyif ve yeterli üstünlük. “Seviyorum bu hayatı” diyen insanlardır.
Temel korkusu: hayattan keyif alamamak ve sınırlandırılmak. Keyifsiz ve onları sınırlayıcı ortamlar ve kişilerden ardına bakmadan kaçar.
Stres hattı: tip 1; suçlayıcı, yargılayıcı.
Rahat hattı: tip 5; daha sakin ve gözlemci.
Enneagram Tip 8
Tip 8 mizacı insanının temel arayışı “mutlak hakimiyet ve varoluş alanını koruma” iken temel korkusu “mağdur olmak, kontrol edilmektir”. Enneagram sisteminde fizik/eylem merkezinin duygu bölümünde olan tip 8 mizacı, varlığını...
Temel arayışı: mutlak hakimiyet ve varoluş alanını koruma. Ortamda egemenliklerini hissetmek ve varlıklarını korumak için elinden geleni yaparlar.
Temel korkusu: mağdur olmak, kontrol edilmek. Mağdur olduğu durumlarda büyük bir öfkeyle karşılaşırız.
Stres hattı: tip 5; kararsız ve kaçıngan.
Rahat hattı: tip 2; daha sevgi dolu, samimi ve nazik.
Enneagram Tip 9
Tip 9 mizacı insanının temel arayışı “uyum, iç huzur ve denge” iken temel korkusu “çatışma, dışlanma ve ayrılıktır”. Enneagram sisteminde fizik/eylem merkezinin içgüdü bölümünde olan tip 9 mizacı, iç huzurunu...
Temel arayışı: uyum, iç huzur ve denge. Etrafındaki insanlarla ve durumlarla uyumlanmaya programlı bir nefs yapıları bulunur.
Temel korkusu: çatışma, dışlanma ve ayrılık. Kavga ve çatışmalar onları çok ürkütür.
Stres hattı: tip 6; gergin, endişeli ve uyumsuz.
Rahat hattı: tip 3; daha enerjik, verimli ve özgüvenli.
| Sıra | İçerik | Kullanıcı Puanı |
|---|---|---|
| 1 | Enneagram Tip 1 | - |
| 2 | Enneagram Tip 2 | - |
| 3 | Enneagram Tip 3 | - |
| 4 | Enneagram Tip 4 | - |
| 5 | Enneagram Tip 5 | - |
| 6 | Enneagram Tip 6 | - |
| 7 | Enneagram Tip 7 | - |
| 8 | Enneagram Tip 8 | - |
| 9 | Enneagram Tip 9 | - |
