Ebeveyn olmak muhtemelen dünyadaki en zor görevlerden bir tanesidir. Çocuk yetiştirmek hayat boyu emek gerektiren bir süreç ve hemen hemen herkesin bu konuda bir fikri var. Peki ama çocuk yetiştirmenin en iyi yolu nedir?
Yüzyıllardır hararetli bir şekilde tartışılan bu sorunun cevabını en iyi şekilde bildiğini iddia eden birilerini tanıyor olabilirsiniz. Fakat çocuk sahibi olduğunuz zaman size söylenilen tüm bilgiler, verilen tüm öneriler aklınızdan siliniyor ve tek hedefiniz o minik bebeği korumak oluyor. İşte bu içgüdü ile çocuk yetiştirmeye helikopter ebeveynlik adı veriliyor. Son yıllarda çok araştırılan bu kavramın mutlu ve başarılı çocuklar yetiştirmeye yardımcı olduğu kadar bazı durumlarda istenilenin tam tersi şekilde sonuçlanabildiği belirtiliyor.
Ben Bir Helikopter Ebeveyn Miyim?
Nihayetinde neredeyse her ebeveyn çocuklarının mutlu ve sağlıklı olmasını ister. Bundan dolayı da ellerine bir fırsat geçtiği zaman çocuğunun hayatını kolaylaştırma fikrini mantıklı bulur ve yardımcı olmaya çalışır. Bu aslında içgüdüsel bir davranıştır fakat dozunu ayarlamayı bilmek gerekmektedir. Çünkü her durumda yardıma hazır bir helikopter gibi çocuğunuzun üzerinde süzülmeniz ne yazık ki bir noktadan sonra faydadan çok zarara neden olabilir.
Helikopter ebeveynliği “bir çocuğun hayatına aşırı derecede dahil olmak” olarak tanımlayabiliriz. Bu yetiştirme tarzı, bağımsızlığın ve kendi kendine sorun çözme yetisinin teşvik edildiği serbest ebeveynlik kavramının tam tersidir. Bir helikopter ebeveynin yapmaya meyilli olduğu bir takım hareketler bulunmaktadır. Mesela bisiklet binmeyi öğrenmiş bir çocuğun her zaman etrafında durmak klasik bir helikopter ebeveynlik örneğidir. Ayrıca bu yetiştirme tarzı sadece çocuğunuz küçük yaşlardayken değil, hayatının her evresinde devam etmektedir. En önemlisi çocuğunuza karşı davranışlarınızın onu gelecekte nasıl etkileyeceğini düşünmektir. Tabii ki, her ebeveyn bir noktada çocuklarının hayatını kolaylaştırmak ister. Fakat helikopter ebeveynlik bu isteği düzenli hale getirerek çocuğun sağlıklı gelişimine engel olabilmektedir.
Helikopter Ebeveynliğin Karakteristik Özellikleri Nelerdir?
Bu yetiştirme tarzının farkında olmadan meyilli olduğu birtakım karakteristik ve tipik özellikler bulunmaktadır. Bu özellikler şu şekilde maddelenebilir:
- Çocuğunuzun (özellikle çok küçük yaşlardayken) karşılaşabileceği en küçük riskleri bile ortadan kaldırmaya çalışmak.
- Çocuğun yalnız kalmasına ve tek başına oyun oynamasına izin vermemek.
- Okul öncesi çağında olan bir çocuğun gelişimi hakkında aşırı meraklı olmak ve sürekli olarak öğretmenlerinden geribildirim istemek.
- Küçük çocukları yaşına uygun şekilde elde edebileceği bağımsızlığa teşvik etmemek.
- Çocuğun okulda “en iyi” olarak tanınan öğretmenin sınıfında olması için yöneticilere baskı uygulamak.
- Çocuğun arkadaşlık edeceği kişileri seçmek.
- Çocuğun ilgisi ve talebi olmadan onu birtakım faaliyetlere ve kurslara yazdırmak.
- İyi bir not alabilmesi adına çocuğun projelerini ve ödevlerini tamamlamak.
- Gelişim çağındaki bir çocuğun sorunlarını kendisinin çözmesine olanak tanımamak.
Çocuk yetiştirmek yalnızca çocuğunuz küçük yaşlardayken devam eden bir süreç olmadığı için helikopter ebeveynlik de aslında hayat boyu devam etmektedir. Helikopter ebeveynlerin genç ve yetişkin çocuklarına karşı olan korumacı davranışları şu şekilde örneklendirilebilir:
- Genç ve yetişkin çağında olan bir çocuğun yaşına uygun seçimler yapabilme özgürlüğüne izin vermemek.
- Çocuğun başarısızlıktan ve hayata kırıklığından korunması için hem akademik hayatına hem de ders dışı etkinliklerine aşırı derecede dahil olmak.
- Düşük not alan bir öğrencinin öğretmeni ile iletişim kurmak ve durumu düzeltmek için müdahale etmek.
- Profesyonel iş hayatında işvereniyle sıkıntı yaşayan çocuğun başına gelen anlaşmazlıklara müdahale etmek.
Helikopter Ebeveynliğin Nedenleri Nelerdir?
Helikopter ebeveynlik modelinin ortaya çıkmasının altında yatan çok çeşitli nedenler bulunmaktadır. Bunlardan ilki çocuğun geleceği hakkında endişe duymaktır. Bazı ebeveynler çocuklarının yaptığı her hareketin ve verdiği en küçük kararın bile gelecekleri üzerinde çok büyük bir etkiye sahip olacağını düşünürler. Bundan dolayı da hayatlarının ilerleyen dönemlerinde mücadele yaşamak zorunda kalmamaları için her zaman bir helikopter gibi tepelerinde süzülmenin güvenli olduğu inancını geliştirirler.
Çok güçlü bir tetikleyici olan bir diğer neden de endişedir. Bazı ebeveynler çocuklarının başına olumsuz bir şey geldiğini veya hayal kırıklığına uğradıklarını gördükleri zaman çok fazla endişelenir ve hatta duygusal olarak bir yıkım yaşarlar. Bu endişeleri yaşamamak adına da çocuğun hayal kırıklığına uğramasını önceden engelleyebilmek için ellerinden gelen her şeyi yapmaya çalışırlar. Fakat incinmenin ve hayal kırıklığının da hayatın bir parçası olduğunu ve bir çocuğun büyümesine ve daha dirençli olmasına yardımcı olduğunu fark etmeyebilirler.
Bu ebeveynlik tarzına sahip olan kişiler yalnızca çocuklarının başına gelebilecek kötü durumlarda değil başarılarında da her zaman orada olmak isterler. Çocuklarının başarılı olması kendilerini daha iyi bir anne baba gibi hissetmelerini sağlamaları için mükemmel bir nedendir.
Bu durumun en yaygın nedenlerinden bir tanesi de kendi yaşayamadığı duyguları çocuklarının yaşayabilmesini istemektir. Örneğin kendi ailesinden yeterince sevgi görmeyen ya da yeterince korunduğunu hissetmemiş bir insan çocuğunun hiçbir koşulda böyle hissetmemesini isteyerek ona yoğun ilgi göstermeye başlayarak bir noktadan sonra aşırıya kaçabilir. Bu aslında tamamen insanı bir duygudur ve pek çok insanın başına gelmektedir.
Helikopter Ebeveynlik Çocuklar için Olumlu Sonuçlar Doğurur mu?
Her ne kadar son yıllarda çok daha fazla duyulan bir kavram olsa da aslında helikopter ebeveynlik durumu 1960’lı yıllardan beri biliniyor. Bu yetiştirme tarzı akıllara tek bir soruyu getiriyor. Helikopter ebeveynlik faydalı mı yoksa zararlı mı? Bu sorunun cevabı oldukça uzun ve birçok katmana sahip. Bu tartışmalı modern ebeveynlik tarzının bir noktaya kadar, özellikle de ebeveynlerin kendileri için faydalı olduğu söyleyebilir. Yapılan araştırmalara göre çocuklarının hayatlarına yoğun bir şekilde dahil olan ebeveynlerin hayatlarında daha fazla mutluluk yaşadıkları ortaya çıkmıştır. Fakat ne yazık ki bu durum çocukların gelişimi için pek de faydalı değildir.
Çocukların gelişebilmesi için genellikle başarısız olmaları ve deneme yanılma yöntemiyle hatalarından ders alabilmekleri gerekir. Ne yazık ki, helikopter ebeveynlik, çocukların bu fırsata katılma yeteneklerini sınırlar. Hatta araştırmalar bu yetiştirme tarzının çocuğun bilişsel ve duygusal gelişimini engelleyebileceğini öne sürmektedir. Ayrıca bu durum çocuklarda tehlikeli bir düzeyde kaygıya da yol açabilmektedir. Ebeveynlerinin okul çalışmalarına aktif olarak katıldığını veya gençliklerinde çok yapılandırılmış ortamlar oluşturduğunu bildiren üniversite öğrencilerinin, yetişkin olarak depresyon ve kaygı yaşama olasılıkları daha yüksektir. Dahası, bu baskılar çocuğun özgürlük haklarının ihlali olarak bile kabul edilmektedir. Helikopter ebeveynler ile büyüyen çocuklar düşük bir özgüvene sahip olabilir ve bu da ileriki yıllarında depresyon ve anksiyete gibi sorunlara yol açabilir. Her ne kadar tamamen iyi bir amaç uğruna ve koruma iç güdüsüyle yapılıyor olsa da helikopter ebeveynlik çocukların yetişkinlik döneminde zorluklar yaşamasına ve hatta depresyon ilacı kullanmaya başlamasına neden olabilmektedir.
Bu yetiştirme tarzının bir diğer olumsuz sonucu da her zaman istediklerini elde eden çocuklar meydana getirmektedir. Bunun sonucu olarak çocuklar belirli ayrıcalıkları hak ettiklerine inanarak büyürler. Ailelerinin yaptığı gibi tüm dünyanın onlara yardımcı olabilmek için çaba harcayacağına inanırlar. Fakat durum genellikle bu şekilde sonuçlanmaz ve gerçeklerle karşılaşmaları çok daha yıkıcı sonuçlar doğurabilmektedir.
Helikopter Ebeveynlik Nasıl Önlenir?
Çocuğunun iyiliği ve mutluluğunu isteyen ebeveynler için dizginleri gevşetmek oldukça zor olabilir. Fakat bilinmesi gereken ilk şey, çocuğunuzu biraz daha özgür bırakmanın sizi kötü bir ebeveyn yapmayacağıdır. Çocuğunuzun tüm sorunlarını çözmeden yine de her zaman yanlarında olduğunuzu hissettirmenin pek çok yöntemi bulunmaktadır.
- Geleceğe odaklanarak çocuğunuzun yaşam becerilerini geliştirebilmesi için ona daha fazla alan tanıyabilirsiniz.
- Eğer çocuğunuz kendilerini idare edebilecekleri bir yaşa gelmişlerde müdahale etme dürtüsünü bastırmaya çalışın ve karşılarına çıkan zorluklarla mücadele etmelerine izin verin. Örneğin bir yaştan sonra çocuğunuzun odasını temizlemeyi, kıyafetlerini katlamayı bırakabilirsiniz.
- Çocuğunuzun yaşlarına uygun kararlarına müdahale etmeyin ve destek olun. Örneğin ilkokul çağındaki bir çocuğun kendi hobilerini seçmesine ve hangi derslere ilgi duyduklarını özgürce ifade etmelerine izin verin.
- Eğer hayati bir durum söz konusu değilde çocuğunuzun arkadaşlarıyla veya hayatındaki diğer otorite figürleriyle yaşadığı sorunlara müdahale etmeyin ve bu çatışmaları kendi başlarına çözmelerini destekleyin.
- Bunu her ne kadar istemeseniz bile çocuğunuzun başarısız olmasına izin verin.
- Kendi çabası ile elde edemediği bir şeyi onun adına almayı veya bir şekilde yine de o şeye sahip olmasını sağlamayın. Bu durumlar ileriki hayatlarında hayal kırıklıklarınla nasıl başa çıkmaları gerektiğini öğrenmelerini sağlayacaktır.
Bu davranışların bazılarını veya hepsini yapıyor olmak sizi daha kötü bir ebeveyn hâline getirmez. Fakat çocuğunuzun gelecekte daha güçlü bir karaktere sahip olması, sizin yanınızda olamayacağınız durumların da altından kalkabilmesi ve sağlıklı bir psikolojisinin olması için birkaç adım geride durmak faydalı olabilmektedir. Ayrıca her zaman yardım etmek için tepelerinde süzülmek sizin için de oldukça yorucu bir süreçtir. Çocuklarınızı bir noktadan sonra bir birey olarak görmek ve kendi kararlarını vermelerine destek olmak hem sizin hem de onların omuzlarındaki yükü bir nebze de olsa azaltacaktır.
