Üçüncü Hare Deneyi olarak da adlandırılan Üçüncü Dalga Deneyi, gelmiş geçmiş en tartışmalı ve korkunç deneyler arasında gösteriliyor. Deneyin etik dışı olarak adlandırılmasının en önemli sebebi, henüz lise ikinci sınıfa giden öğrenciler üzerinde ve onların rızası olmadan gerçekleştirilmiş olması. 1967 yılında ABD’nin Kaliforniya eyaletindeki Cubberley Lisesi’nde Karşılaştırmalı Dünya Tarihi dersi veren Ron Jones adlı bir öğretmen tarafından gerçekleştirilen deney, yalnızca dört gün sürdü. Jones, bu deneyi yapmaya karar verdiğinde henüz kariyerinin ilk yıllarındaydı. Deneyin amacı ise şu soruya cevap bulmaktı: Alman halkı II. Dünya Savaşı’nda Hitler’in liderliğinde gerçekleştirilen Yahudi soykırımına nasıl izin verebildi ve göz yumabildi? Jones, en eğitimli ve demokratik toplumların bireylerinin bile faşizm eğilimi gösterebileceğini savunuyordu. Bu savını da insanlara anlatmak yerine göstermeyi tercih ettiği için böyle bir deney yapma yolunu seçti.
Jones, öğrencileri tarafından çok sevilen ve “havalı” bulunan bir öğretmendi. Deneye başlamaya karar verdiği gün; öğrenciler gelmeden önce sınıfı dip köşe temizledi, sıraları müthiş nizami bir şekilde yerleştirdi, ışıkları kapattı ve öğrencilerini klasik müzik eşliğinde karşıladı. Öğrencilerine “sınıfa biraz disiplin katmak için” bir deney yapacağını söyledi. Deneye katılmayan öğrenciler dersten kalacaktı. Tüm öğrenciler, henüz içeriği hakkında bir fikirleri olmadığı halde deneye katılmayı kabul etti. Böylece Jones, deneyin kurallarını sıralamaya başladı.
Tüm öğrenciler sıralarında her zaman dik ve aynı pozisyonda oturacaktı. Söz almadan konuşmak yasaktı. Söz alanlar da lafı uzatmayacaktı. Herkes kendisine “Bay Jones” diye hitap etmek zorundaydı. İlk gün bu kuralların uygulanmasıyla geçti. İkinci gün, Jones öğrencilere birlik olduklarında ne kadar üstün olduklarını anlattı. Ardından, sınıftaki tüm öğrencilerin birbirlerini gördüklerinde vermek zorunda oldukları bir selamlama hareketi buldu. Hitler selamını andıran bu hareketi, sınıfın dışında da yapmak zorundalardı. Henüz deneyin yalnızca ikinci günüydü ve öğrenciler çoktan havaya girmişti. Üçüncü gün başladığında artık deneyin ünü diğer sınıflara da yayılmıştı ve başka sınıftan öğrenciler de Jones’un dersine katılmak için can atmaya başlamıştı. Artık bu deneyin oluşturduğu grubun bir adı vardı: Üçüncü Dalga.
Üçüncü günde Jones sınıfın öğrencilerine, başka öğrencileri hangi koşullarda Üçüncü Dalga grubuna dahil edebileceklerini anlattı. Böylece grup günden güne genişleyecekti. Ayrıca, tüm öğrencilerin gözlerini kapatmasını istedi ve bu esnada üç öğrencisinin omzuna dokundu. Omzuna dokunduğu öğrenciler, artık sınıfın polisleriydi. Diğer öğrenciler onların kim olduğunu hiç bilmeyecek, onlar da gruba aykırı davrananları Jones’a şikayet edecekti. Artık sınıfta üçten fazla öğrencinin bir araya gelip konuşması da yasaklanmıştı. Gizli polisler hemen işe başlayarak aykırı buldukları öğrencileri Jones’a şikayet etti. Şikayet edilen öğrenciler gruptan dışlanmakla cezalandırıldı.
Dördüncü ve son gün, Jones’un -nihayet- deneyin çığrından çıkmaya başladığını fark ettiği gün oldu. Öğrencilerin şiddet eğilimi artmış; Üçüncü Dalga’dan olmayan öğrencilere zorbalık yapmaya, kendilerini herkesten üstün görmeye ve Jones’a gerçek bir lider gibi tapmaya başlamışlardı. Deneyi sonlandırmaya karar veren öğretmen, ertesi gün öğrencileri karşısına toplayarak bu projeyi faşizmi anlamaları için tasarladığını anlattı. Ardından hepsine bir Nazi belgeseli izletti ve güç arzusunun ne boyutlara varabileceğini aktardı. Kısa süre sonra olan biteni öğrenen veliler, Jones’un okuldan uzaklaştırılmasını sağladı. Böylece Üçüncü Dalga adlı grup da tarihten silinip gitti. Ancak bu deneyin çok kısa bir sürede verdiği korkunç sonuçlar, uzun süre daha akıllardan silinmeyecek.
