Amerikan edebiyatının en önemli yazarlarından biri olarak görülen Herman Melville’in kaleme aldığı bir uzun öykü olan Kâtip Bartleby, dünya edebiyat tarihini derinden etkilemiş bir eserdir. Albert Camus’den Kafka’ya, Jorge Luis Borges’ten Stephen King’e kadar sayısız yazara ilham vermiş olan bu öykü, ilk kez 1853 yılında Putnam’s Monthly Magazine adlı bir dergide tefrika halinde, üç yıl sonra da Piazza Tales adlı öykü kitabında yayımlanır. Tıpkı Melville’in diğer eserleri gibi, Kâtip Bartleby de yazarı hayattayken ilgi görmez. Ancak yirminci yüzyılın ortalarında bu öykünün edebi değeri anlaşılır ve Bartleby dünya edebiyatının gelmiş geçmiş en sembolik karakterlerinden biri haline dönüşür.
Roman; hayatını mümkün olduğunca basit ve kolay yollardan yaşamayı tercih eden, içinde bulunduğu düzenin çarklarına derinden bağlı bir Wall Street avukatının ağzından anlatılır. Avukat bir gün bürosunda çalışması için bir kâtibi işe almaya karar verir ve Bartleby ile anlaşır. Bartleby işe başladığı ilk günlerde arı gibi çalışır, ona verilen her görevi zamanından önce bitirir. İşe herkesten önce gelir ve ofisten en son o çıkar. Ancak günün birinde avukat, Bartleby’den bir işi yapmasını istediğinde onu şok eden bir yanıt alır: “Yapmamayı tercih ederim.”
Bartleby bu noktadan sonra hiçbir görevi yapmamayı tercih edecek; hatta yalnızca çalışmaktan değil, yaşamın gerekliliklerini yerine getirmekten de vazgeçecektir. Artık hiçbir işine yaramayan bu adamdan bir türlü kurtulamayan avukatın hayatı da karşılaştığı bu direniş karşısında tümüyle değişecektir.
Amerikan edebiyatının kült eserlerinden olan Kâtip Bartleby; oldukça etkileyici bir reddedişi, pasif direnişi ve cesareti anlatır. Birçok yayınevi tarafından ve farklı çevirilerle basılan roman, ortalama 70-80 sayfa uzunluğundadır. Bartleby’nin hüzünlü öyküsü, kitabı bitiren okurları birçok soruyla baş başa bırakır. Bartleby’nin roman boyunca sık sık tekrarladığı “Yapmamayı tercih ederim” cümlesi bugüne kadar sayısız metne, araştırmaya ve teze konu olmuştur. Ayrıca, romanın kısa film, uzun metrajlı film, televizyon dizisi ve müzikal uyarlamaları da yapılmıştır.
