Günlerden 10 Kasım. Nefes aldığımız topraklarda özgürlüğü hissetmemizi sağlayan, Millî Mücadele’nin başrolü, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün vefatının 83. yıl dönümü. Bugünü okulda geçirenler muhtemelen bir anma töreniyle yâd etti onu, imkânı olanlar Anıtkabir’i ziyaret etti, yoğun bir gün için yola çıkmış olanlar da 09.05’te sirenlerin sesiyle hatırladı.
Her ne yapmış olursak olalım, çoğumuzun en az bir kere aklına geldi ve ona bir kez daha teşekkür ettik. Bazılarımızın içini, "Bu yetmez" hissi kaplamış olabilir diye bu yazıyı hazırlamak istedim. Atatürk’ü farklı açılardan dinlemiş, okumuş, izlemiş olabiliriz. Yine de onu daha iyi tanımamızı, anlamamızı sağlayan belgesel, film gibi yapımların 10 tanesini sizler için derledim.
1. Çanakkale 1915 (2012)
Film, Türk ordusunun boğazı korumak için Çanakkale Cephesi’ne hazırlanışını konu ediniyor. Bizler bu cephenin önemini Atatürk’ün 57. Alay’a söylediği “Size taarruzu değil, ölmeyi emrediyorum!” sözleriyle hatırlıyoruz. Turgut Özakman’ın Diriliş–Çanakkale 1915 eserinden uyarlama senaryosuyla yönetmen Yeşim Sezgin, epik türde bir film ortaya çıkarmış. Başrollerini Barış Çakmak, Bülent Alkış, Celil Nalçakan’ın paylaştığı filmde Atatürk’ü İlker Kızmaz canlandırıyor. Balkan Savaşları’nın hezimeti üzerine halkın ve ordunun üzerindeki baskıyı hissettiren film, o dönemde umutların yeniden yeşermesini sağlayan Çanakkale Zaferi’ne farklı bir bakış açısı sunuyor.
2. Dersimiz: Atatürk (2010)
Turgut Özakman senaryolu filmin yönetmenliğini Hamdi Alkan yaptı. Atatürk’ü Halit Ergenç’in canlandırdığı filmde, Çetin Tekindor ve Batuhan Karacakaya başrolleri paylaşıyor. Yapımı izlememiş olsanız bile girişinde çalan “Ben Seni Hiç Görmeden Sevdim” adlı şarkıyı mutlaka duymuşsunuzdur. Şarkıyla açılan filmin başlangıcında Mert’in sınıfına gidişini görüyoruz. Okul bahçesindeki hengâmeden bir bayram hazırlığı içerisinde olduklarını anlıyoruz. Öğretmen, Mert’in tarihçi dedesinden yardım alarak 23 Nisan için Atatürk’ü anlatacak bir sunum hazırlamalarını istiyor. Dedesini bir şekilde ikna eden Mert ve arkadaşlarıyla birlikte biz de Atatürk’ün hayatını bir dersmiş gibi dinliyoruz. Belgesel sahneleriyle içeriği zenginleştirilmiş 1 saat 32 dakikalık yapımda, Muzaffer İzgü ve Turgut Özakman’ın sahneleri de bulunuyor. İçeriği aktarma şekliyle yaşça daha küçüklerimize hitap ettiğini de belirteyim.
3. Veda (2010)
İlk çıktığında hem eleştiri hem övgü yağmuruna tutulan biyografik filmin senaristi ve yönetmeni Zülfü Livaneli. Başrollerde Serhat Kılıç, Dolunay Soysert, Ezgi Mola, Özge Özpirinçci bulunuyor. Atatürk’ün çocukluğunu Fikret Kağan Olcay, gençliğini Bartunç Akbaba, yetişkin dönemini de Sinan Tuzcu canlandırıyor. Başlangıcında hikâyemizin anlatıcısı ve Atatürk’ün çocukluk arkadaşı, yaveri, Salih Bozok’u görüyoruz. Atatürk’ün hayatındaki dönüm noktalarını da Selanik’ten Dolmabahçe’ye uzanan bu dostluğun bakış açısından izliyoruz.
4. Mustafa (2008)
29 Ekim 2008’de vizyona giren Mustafa’nın yönetmeni ve senaristi Can Dündar. Zülfü Livaneli’nin Veda’sı gibi bu yapımın da hem eleştiri hem de övgü aldığı yönler oldu. Belgesel olarak hazırlanan Mustafa’yı diğer yapımlardan ayıran noktaysa genelde izlediğimiz kalıbın dışına çıkıp hataları, istekleri, çekinceleriyle Atatürk’ü anlatıyor olması. Can Dündar’ın seslendirdiği belgeselin müziklerini Goran Bregoviç hazırlamış. Tarihi kaynaklardan yararlanılan görüntüler dışında, canlandırmalar da bulunuyor. Bunun için Türkiye, Yunanistan ve Makedonya’da çekimler yapılmış.
5. Son Osmanlı: Yandım Ali (2007)
Suat Yalaz’ın aynı adlı çizgi romanından uyarlanan senaryosunda İstanbul’un işgaliyle birlikte Atatürk’e de yer verildiğini görüyoruz. Mustafa Şevki Doğan’ın yönettiği filmde, başrolleri Kenan İmirzalıoğlu, Cansu Dere ve Engin Senkan paylaşıyor. Boğazdaki İtilaf Devletleri gemilerini gören Mustafa Kemal’in tarihe geçecek “Geldikleri gibi giderler!” sözüyle film başlıyor. Filme adını veren Tahtacızade Ali karakteriyse askerden yeni dönmüş bir bahriyeli. Döndükten sonra planladığı gibi sevgilisi Defne ile Viyana’ya kaçmak istiyor. Mustafa Kemal ile yolları kesişince ülkeyi işgalden kurtarma gayesiyle planından vazgeçiyor. Milli Edebiyat dönemi romanlarını aratmayacak bu kahramanlığı izlemek isteyebilirsiniz.
6. Sarı Zeybek (1993)
Can Dündar’a ait bu belgesel, Mustafa’dan önce çekilse de onun devamı niteliğinde diyebiliriz. Mustafa’da daha çok çocukluk ve gençlik dönemi ön plandayken Sarı Zeybek’te Atatürk’ün sadece son 300 gününe, yani hastalandığı döneme odaklanılıyor. Bu dönemde Hatay meselesi gündemde. Belgesel de adını, Hatay meselesiyle ilgili yabancı basında çıkan “Atatürk ölüm döşeğinde” haberleri sonrası oynadığı zeybekten alıyor. Hepimizin en az bir kere izlemiş olduğu bu sahnenin ikonikleştiğini söylemek de yanlış olmaz. Bana izlemek yetmedi okumak da istiyorum derseniz çıktığı dönemde çok ses getiren yapım, kitap olarak da satışa sunulmuştu.
7. Kurtuluş (1994)
Senaristi Turgut Özakman, yönetmeni Ziya Öztan olan Kurtuluş, 6 bölümlük bir mini dizi. 1994 yapımlı diziyi TRT yayınladığı için TRT İzle’den rahatlıkla izleyebilirsiniz. Dizide Mustafa Kemal Paşa’yı Rutkay Aziz, İsmet Paşa’yı Savaş Dinçel, Halide Edip’i de Ayda Aksel canlandırıyor. Kurtuluş, 1 Nisan 1921 yani II. İnönü Muharebesi’nin sonu ile 11 Ekim 1922 Mudanya Mütarekesi arası dönemi anlatıyor. İki yıl süren dizinin çekimlerinde orijinal mekânlara benzerlik için özen gösterilmiş, bunun için çekim platolarında yeniden inşa edilen binalar olmuş. Sadece mekânlar için değil, her alanda büyük özen gösterildiğini izlerken hissettiğimiz dizide rol alan kişi sayısı 1 milyona yakın. 344’ü oyuncu, 200 bin sivil ve 700 bin de askerin yer aldığı dizinin toplam maliyeti 37,6 milyar TL olmuş. Henüz izlemediyseniz listede ilk izlemeniz gereken yapımın bu olduğunu düşünüyorum. Bu konuda yalnız olmadığımı da IMDb puanının 9.2 olmasından anlayabilirsiniz.
8. Cumhuriyet (1998)
Kurtuluş’un devamı niteliğinde çekilen Cumhuriyet de 5 bölümlük bir mini dizi. Yapım ve çekim aşamasının kadrosu da Kurtuluş kadrosuyla aynı. Kurtuluş, Mudanya Mütarekesi ile son bulmuştu. Bu dizide de o kısımdan devam ediyor, 1930’lu yılların ortalarına kadar ilerliyoruz. Savaşın son bulmasıyla yeniden ayağa kalkmaya çalışan ülkede ne tür sorunlarla uğraşıldığını izliyoruz. Faruk Nafiz Çamlıbel’in yazdığı 10. Yıl Marşı ile de dizimiz son buluyor. Kurtuluş gibi bu diziye de TRT İzle’den ulaşabilirsiniz.
9. Atatürk: Türklerin Babası (1970)
Listemizin son iki belgeseli yabancı yapımlara ait. "Atatürk: Türklerin Babası", 1970 yılında çekilmesine rağmen Türkiye’de 10 Kasım 2017’de izleyebildiğimiz BBC yapımı bir belgesel. İngiliz gazeteci Michael Adams’ın hazırladığı belgesel, 44 dakika. Yapımda tarihi görüntüler ve Samsun, Çanakkale, Sivas, Amasya’da yapılan çekimler yer alıyor. Tüm bunlarla birlikte belgeselde benim asıl dikkatimi çekense röportajları bulunan isimler: Ülkemizin ilk başbakanı İsmet İnönü, ilk kadın avukatımız Süreyya Ağaoğlu, Ali Fethi Okyar’ın oğlu Prof. Dr. Osman Okyar ve ünlü İngiliz tarihçi Arnold Toynbee. Bu isimlerden Atatürk’ü farklı bakış açılarından dinlemek isterseniz göz atabilirsiniz.
10. Muhteşem Türk (The Incredible Turk - 1958)
Amerikan yapımı belgesel, Kurtuluş Savaşı ve devrimleriyle genç Türkiye’nin Atatürkünü anlatıyor. Walter Cronkite’ın anlatıcı olduğu belgeselde CIA arşivlerinden görüntüler de yer alıyor. Belgeselin bizim listemizde yer almasının en büyük sebebiyse Atatürk’ün sesini en net duyabildiğimiz videoyu içermesi. Mustafa Kemal Atatürk’ün ABD elçisi Joseph Clark Grew ile Çankaya Köşkü’nde yaptığı konuşmanın arşivlerden çıkması üzerine bu videoda Atatürk’ün sesinin daha tok ve gür olduğunu duyuyoruz.
Bonus 1: Ya İstiklal Ya Ölüm
Bonusların ilki, 16 Mart 2020’de TRT'de yayınlanmaya başlayan 12 bölümlük bir mini dizi. Yasin Uslu’nın yönettiği dizi, yayınlanışından tam 100 yıl öncesini yani 16 Mart 1920 ve 20 Nisan 1920 arasını anlatıyor. Mustafa Kemal Paşa’yı canlandıran oyuncu, Çanakkale 1915’te de Atatürk olarak gördüğümüz, İlker Kızmaz. Henüz izlemediğim için diziye dair yorum yapamasam da IMDb puanının 8.1 olduğunu da belirteyim.
Bonus 2: Osmanlı Cumhuriyeti
Liste boyunca hep Atatürk’ün hayatını, yaptıklarını anlatan yapımlardan bahsettik. Peki ya Atatürk çocuk yaşta vefat etseydi ya da hiç var olmasaydı? Kurtuluş Savaşı bizim bildiğimiz gibi yaşanmasaydı, saltanat devam ediyor olsaydı 2008 İstanbul’u nasıl olurdu? Bu sorunun cevabını kara mizah eşliğinde bizlere sunan Osmanlı Cumhuriyeti’nin yönetmeni Gani Müjde. Başrolünde yer alan Ata Demirer de senaristlerinden biri. Yer yer duygusallaşıp yer yer güleceğiniz bir film arıyorsanız tam size göre.
Teşekkürler ve izlediğinde bırakacağın yorumları da merakla bekliyorum ☺️